Dünyada 2021 senesinde yaşanmış olan toplam vapur trafiği, 2020’nin tamamında kaydedilen 33 milyon tona kıyasla, aralık ayı ortasında 33,5 milyon tona ulaştı. Tüm senenin tamamı göze alındığında hacmin 34 milyon tonu aşması umut ediliyor ki bu sayı; son beş yılda yüzde 350’lik bir artışa işaret ediyor. Artan yük miktarı ve yükselen navlun tutarları, bilhassa Süveyş Kanalı’nda yaşanmış olan Evergiven kazasının peşinden gözleri alternatif rotalara çevirdi. Süveyş rotasının en büyük rakibi ise Şimal Buz Denizi rotası. Zira bu rota, Asya ile Avrupa ve Afrika arasındaki mesafeyi hayal edilemeyecek derecede kısaltıyor.
Şimal Denizi rotasını 2010’da bir tek 4 vapur kullanırken, 2011’de 34 ve 2012’de 46 vapur kullandı. Buzulların erimesiyle beraber vapur geçişleri her yıl artarken, ilk kez 2018’de bir konteyner gemisi bu rota üstünden mal taşımacılığı yapmış oldu. Danimarkalı taşımacılık şirketi Maersk’e ilişkin Venta Maersk adlı konteyner gemisi, Süveyş Kanalı rotası yerine Şimal Denizi rotasını kullanarak seferini 16 gün erken tamamladı. Böylece güneyden 11 bin 300 deniz mili devam eden seyahat, kuzeydeki rota ile 7 bin mile kadar düşmüş oldu.
Bölgeden transit geçen vapur trafiği, 2020’deki 1,3 milyon tona kıyasla 2021’de 2 milyon tonun üstüne çıktı. Rosatom Devlet Nükleer Enerji Şirketi’nde yönetici olarak vazife meydana getiren Maxim Kulinko; mevzuyla ilgili açıklamasında şu detayları paylaştı:
“2021’de Şimal Denizi rotasından geçen 92 geminin 79’u Rus değildi ve bu, internasyonal paydaşların Şimal Denizi rotasını uygun bir ulaşım koridoru olarak gördüğünü gösteriyor. Güzergah süresince liman kapasitesi de genişliyor. Bu büyümenin uzun seneler devam etmesini bekliyoruz.”
Arktik’teki yeni deniz yollarının açılması, Kanada-Rusya, Asya-Şimal ve ABD-Avrupa arasındaki mesafeleri de mühim seviyede kısaltacak. 2050 yılına kadar Asya ve Avrupa arasındaki toplam konteyner ticaretinin yüzde 10’unun bu rota üstünden yapılacağı tahmin ediliyor.
Çin için de bu yeni rota, senede 100 milyar dolar tutum anlamına geliyor. Medvedev’in daha 2009’da söylediği “Arktik Okyanusu, Rusya Federasyonu’nun ulusal gelirinin yüzde 20’sini, ihracatının yüzde 22’sini üretiyor” sözleri de bölgenin önemini gösteriyor.
Buzullar şimdilik senenin üç ayında vapur geçişlerine izin verse de, Rus yetkililer, yeni nesil buz kırıcı gemileri ile 2022’lerden itibaren bu rotayı senenin 12 ayı açık tutabileceğini vurguluyor. Bazı çalışmalara gore buz oranı her 10 yılda yüzde 3-4 içinde azalıyor ve Amerikalı Meteorolog Mark Serreze benzer biçimde uzmanlar da küresel ısınmanın sürmesi ve sıcaklıkların artması halinde, 2030 yazında Şimal Buz Denizi’nde asla buzul kalmamış olabileceği tahmininde bulunuyor.
HİDROKARBON REZERVLERİ İŞTAH KABARTIYOR
Arktik bölgesi, son yıllarda bir tek yeni rotalar için değil, alternatif naturel kaynakların elde edilmesi için de büyük şirketlerin iştahını kabartıyor.
Küresel doğalgaz rezervlerinin yüzde 30’u, ham petrol rezervlerinin yüzde 13’ünün bulunmuş olduğu değerlendirilen bu denizin yüzde 88’i sahildarların Münhasır Ekonomik Bölgesi (MEB) iken, yüzde 12’lik kısmı açık deniz (high seas) statüsünde.
Kıyılarının yüzde 65’i Rusya Federasyonu’na ilişkin olduğundan, deniz dibindeki enerji rezervlerinin büyük çoğunluğu da Rusya Federasyonu’na ilişkin. 3.2 milyar m³ biriki ile dünyanın en büyük gaz rezervi olan Shkotman havzasında Rusya, 2008 yılından sonrasında gaz temin çalışmalarına başladı. Rusya’yı bir yıl sonrasında Barents Denizi’nde Norveç izledi.
Rusya’nın yanında Çin de, buz tabakasının incelmesi ve maden kaynaklarına kolay erişilebilir olması sebebiyle Grönland’daki maden arama çalışmalarına katılıyor. Eğer gerçekleşirse, bölgede yılda 15 milyon ton demir cevheri üretilecek ve böylece gemilere yeni bir rota açılmış olacak. Ada’da 1 milyar ton demir cevheri rezervi çıkartacak maden inşa etmek için 2.3 milyar dolar yatırım yapılacak ve bu paranın deposu Çin olacak.
Çin haricinde, İngiliz-Hollanda ortaklığı olan Shell de Batı Grönland kıyılarında faaliyetlerde bulunurken, İngiltere’de etkinlik gösteren Cairn Enerji Şirketi de aynı bölgede aktivitelerini sürdürüyor. Avrupa Birliği ise Şimal Denizi’nde son 5 yılda 1.14 milyar avro yatırım yapmış oldu.
Arktik bölgesi ek olarak küresel ısınma sebebiyle soğuk sulara kaçan pek oldukça balık türüne de ev sahipliği yapıyor. Geçmiş yıllara gore balık stoklarının arttığı bu bölge, balıkçılık alanında da gerilimlere niçin olacak potansiyele haiz.
RUSYA’NIN TAM HAKİMİYETİ VAR
Bölgede kaynak bolca olunca askeri gerilimler de kendisini gösteriyor. ABD ve İngiltere Soğuk Cenk’ın peşinden ilk kez bölgeye gemiler göndermeye başladı.
Rus Birliği’nın yüzde 67’sinin Şimal Birliği’na ilişkin olması ve Şimal Birliği ana üssünün bu bölgede yer alması ise Rusya’ya büyük bir stratejik avantaj sunuyor. Dünyada nükleer buz kıran gemisi olan tek ülke de Rusya. Bölgede 8’i nükleer 11 büyük tonajlı buz kıran vapur/römorköre sahipliği, iki tane buz kıran gemisi olan ABD’ye karşı, Ruslara üstünlük sağlıyor.
Ruslar ek olarak dünyanın ilk nükleer kuvvetli açık deniz petrol/doğalgaz sondaj platformunu da burada hazırlıyorlar. Öteki taraftan askeri hazırlıklar kapsamında, bizzat Putin tarafınca duyuru edilen yeni askeri öğreti gereğince yeni tedbirler alıyorlar. Yeni öğreti, ilk kez Arktik Bölgesi’ni Rus tesir alanı olarak tanımlıyor. Rusya’nın ön bahçesi sayılacak bölgede hava üsleri geliştirilip, erken uyarı radarları ve dinleme sistemleri modernize edilirken, hava üslerinde görevli tayyare sayısı artırılıyor. Ek olarak Murmansk ve Yamal bölgelerinde 6 bin kişilik acil müdahale gücü kuruluyor.
NATO’NUN KOÇ BAŞI NORVEÇ
Rusya, Kırım sonrası artan NATO düşmanlığı paralelinde daha kuşkucu ve reaktif pozisyon alırken, sınırdaşı Norveç de bu gerilmiş ortamı daha da zorlaştıracak hamlelerde bulunuyor. ABD ile beraber Rusya’ya karşı uygulanan ambargoya Norveç de katılıyor. Rusya, son yıllarda Norveç’i, stratejik perspektifte potansiyel tehdit ülke kategorisine aldı.
NATO’nun Arktik’teki öncü kalesinin Norveç bulunduğunu anlatmaya gerek yok. Zira Norveç, Arktik Daire (66°33’N enlemi) kuzeyinde sürekli askeri karargahı olan tek NATO ülkesi. Norveç, yeni gelişen Arktik jeopolitiği sebebiyle en mühim güvenlik ve müdafa önceliğini bu bölgedeki çıkarlarının korunmasına veriyor. ABD güdümündeki NATO da, Norveç’in bu durumunu, Rusya’ya karşı koç başı olarak kullanıyor ve onu ABD’nin bölgedeki çıkarları için öne sürüyor.
TÜRKİYE DE BÖLGEYE GİREBİLİR
Şimal Buz Denizi Türkiye içinse hemen hemen keşfedilmemiş bir bölge. Fakat burada etkinlik gösterebileceğimiz bir alan mevcut. Şimal Buz Denizi’ndeki Svalbard (Spitsbergen) Adaları jeostratejik açıdan mühim. Azca nüfusu, eşi olmayan doğası, kutup ayıları, bilimsel araştırma istasyonları, eski kömür ocakları ve hukuki statüsü ile ilgi çekiyor. 63 bin km2 yüzölçümündeki adalar, Belçika ve Hollanda büyüklüğünde. 3 bin kişinin yaşamış olduğu adada Norveçli ve Ruslar en büyük gruplar. Norveç’e bağlı adalar bir vali tarafınca yönetiliyor. 400 senedir değişik ülkelerden insanoğlu balıkçılılık, balina avcılığı, madencilik, araştırma ve gezim için Svalbard ile ilgilenmişler. Svalbard, internasyonal anlamda her insana özgür, hiçbir kuralı, düzenlemesi ve ihtilafları çözecek mahkemesi bulunmayan bir yerdi. Kömür madenlerinin bulunmasıyla Şubat 1920’de Paris’te imzalanan antak kalma ile Norveç’e bağlandı. Svalbard, Temmuz 1925’den beri Norveç Krallığı’nın parçası.
Norveç’in Svalbard politikası, takımadaları büyük güçlerin çatışmalarından uzak tutmak üstüne kurulu. Bu, Svalbard Antlaşması’na tutarlı şekilde bağlı kalınmasıyla başarıldı. Svalbard Anlaşması, 98 senedir yürürlükte olan ender antlaşmalardan biri. Türkiye, geç kalmış olsa da, 45 devletin imzaladığı antlaşmaya taraf olabilir ve taraf devlet vatandaşlarının kazanacağı haklardan yararlanabilir. Böylece, mühim gelişmelerin yaşanacağı Şimal Kutbu’na olan ilgimizi somut olarak gösterebiliriz. Ek olarak, Antarktika’da olduğu benzer biçimde Arktika’da da yer bilimi, iklim değişikliği, şimal ışıkları, derin deniz akıntıları, deniz kirliliği, nebat ve hayvan türleri, biyolojik çeşitlilik benzer biçimde alanlarda bilimsel araştırma istasyonu kurulabilir. Svalbard Üniversitesi’ne lisans ve lisansüstü eğitim için öğrenciler gönderilebilir.
Norveç’in takımadalar ve karasuları üstünde tam egemenlik hakkı bulunmakla beraber, antlaşmaya taraf olan devletlerin vatandaşlarına eşit haklar veriliyor. İmza atan devletin vatandaşları; Svalbard takımadalarına, karasularına, fiyortlarına ve limanlarına giriş, adalarda oturma, balıkçılık ve avlanma, denizcilik, madencilik, mal-mülk ile ilgili hakların edinilmesi ve kullanımı hakkı kazanıyor.
ABD’NİN GÖZÜ GRÖNLAND’DA
Hatırlanacağı suretiyle eski ABD Başkanı Donald Trump, Danimarka’dan Grönland Adası’nı satın almak istemişti. Trump’ın Grönland’ı satın alma fikrini, ilkbaharda bir yemekte konuklardan birinin Danimarka’nın özerk statüdeki adaya her yıl aktardığı 500 milyon dolarlık deposu bulmakta zorlandığını söylemesinden sonrasında gündeme getirmiş olduğu ve Beyaz Saray’daki danışmanlarına mevzuyu araştırma emirini verdiği öne sürülmüştü. Wall Street Journal’a gore danışmanları Trump’a bu mevzuda destek verdi ve ABD Başkanı’nın 1867’de Rusya’dan Alaska’nın 7.2 milyon dolara satın alınması benzer biçimde bir siyasal miras bırakabileceğini söylemiş oldu. 1.5 milyon kilometrekareden fazla yüzölçümü olan Alaska’ya ödenen paranın bugünkü değerinin 108 milyon dolar olduğu hesaplanıyor. Eski ABD başkanlarından Harry Truman da 1946 senesinde 2 bin 160 milyon kilometrekarelik yüzölçümüyle dünyanın en büyük adası olan, yüzde 81’i buzullarla kaplı Grönland’ı 100 milyon dolara satın almak istemiş, fakat Danimarka bu teklifi reddetmişti.
Kaynak: AYDINLIK GAZETESİ
LOJİPORT
Bilge Tekin ; uzun yıllardır kelimelerle dans etmiş deneyimli bir yazardır. Teknolojiyi yakından takip ederken, gemicilik eğitimi alarak denizlerin sırlarını keşfetmiş ve bu maceralardan büyük tecrübeler kazanmıştır. Kitaplardan ilham alan Bilge Tekin; yazma tutkusuyla okuyucularını farklı dünyalara götürmeyi amaçlar. Yılların verdiği birikimle, her bir kelimeyi özenle seçer ve okuyucularının kalplerine dokunmayı hedefler.
